-
29.09.2025 -
6 min czytania
Najnowsze
6 min czytania
Co dokładnie je wyróżnia i jak wpływają na codzienne menu?
Jakie są rodzaje diet eliminacyjnych?
Dieta eliminacyjna to ogólne określenie każdego jadłospisu, w którym rezygnuje się ze spożycia wybranych składników pokarmowych. Jak dobrze zrozumieć ten temat? W artykule pojawi się dużo przykładów. Tak w łatwy sposób będzie można zauważyć różnice.
Zalecenia i zasady diety eliminacyjnej mają różne zakresy „stopnia restrykcji”. Może chodzić o:
- pojedynczy produkt – np. orzechy laskowe u osób z alergią;
- składnik występujący w wielu grupach pokarmowych – np. gluten w diecie pacjentów z celiakią czy produkty mleczne w diecie bez nabiału;
- całą kategorię produktów (kilka grup produktów) – żywność pochodzenia zwierzęcego w diecie wegetariańskiej i wegańskiej;
- wszystkie produkty bogate w konkretny makroskładnik – np. węglowodany w diecie keto.
Dodatkowo wszystkie diety eliminacyjne możemy podzielić na trzy główne grupy.
Diety diagnostyczne – wykorzystywane w rozpoznaniu nietolerancji lub nadwrażliwości pokarmowych.
- Typowym przykładem jest dieta low FODMAP, w której wyklucza się produkty bogate w węglowodany fermentujące, a następnie wprowadza je ponownie, aby sprawdzić, które nasilają objawy.
- Podobny schemat stosuje się czasowo w diecie bez laktozy. Najpierw krótkoterminowo, by sprawdzić wpływ składu jadłospisu na samopoczucie i objawy u pacjenta.
Diety lecznicze stosowane czasowo – to plany żywieniowe wdrażane w ramach terapii chorób przewodu pokarmowego. Mają charakter przejściowy i ułatwiają łagodzenie objawów. Do tej grupy należą m.in.:
- dieta ubogoresztkowa (ograniczająca błonnik),
- dieta lekkostrawna (eliminująca produkty ciężkostrawne),
- dieta niskotłuszczowa (przy schorzeniach trzustki lub wątroby).
Diety eliminacyjne „na stałe” – w tym przypadku wykluczenie produktów jest koniecznością (lub świadomym wyborem) i zakłada długoterminowe przestrzeganie restrykcji.
- W przypadku celiakii konieczne jest całkowite wykluczenie glutenu.
- Osoby z nietolerancją laktozy rezygnują z produktów zawierających ten cukier mleczny (w tym miejscu mamy na myśli dietę, która została zalecona po postawieniu rozpoznania).
- Do tej grupy zalicza się także diety wynikające z przekonań etycznych czy światopoglądowych (np. wegańską i wegetariańską).
- Tutaj warto też wspomnieć o diecie kobiet w ciąży – w tym okresie również na dłużej należy zrezygnować ze spożycia konkretnych produktów. Przy tym warto obalić mit – dieta matki karmiącej nie jest przykładową dietą eliminacyjną. Choć rezygnuje się w niej przede wszystkim ze spożycia alkoholu, to w większości przypadków nakładanie na siebie restrykcji jest zwyczajnie zbędne.
Sprawdź
diety NTFY
Na co trzeba uważać w diecie eliminacyjnej? Zasady
Diety wykluczające stosowane krótkoterminowo rzadko prowadzą do poważnych konsekwencji zdrowotnych – nawet jeśli ktoś nie decyduje się na dietę pudełkową bez nabiału, less gluten, keto czy wege – i podchodzi lekką ręką do samodzielnego planowania jadłospisu diety eliminacyjnej.
- Jak długo takie podejście będzie względnie bezpieczne? Odpowiedź brzmi: bardzo krótko.
Temat wygląda zupełnie inaczej, gdy ograniczenia wprowadza się na stałe. Rezygnacja z całych grup produktów przez wiele miesięcy czy lat wymaga wiedzy, świadomości i najlepiej opieki specjalisty. Organizm musi otrzymywać pełen zestaw składników odżywczych – nawet jeśli nie korzystamy z pełnego zestawu produktów.
Warto być świadomym zalet i wad diet eliminacyjnych, o których słyszy się najczęściej. Weźmy je pod lupę.
Dieta bezglutenowa w celiakii
Celiakia to choroba, w której gluten wywołuje reakcję autoimmunologiczną prowadzącą do uszkodzenia jelita cienkiego. Jedynym skutecznym sposobem jej leczenia jest całkowita eliminacja glutenu z jadłospisu.
Problem w tym, że gotowe produkty bezglutenowe często mają gorszy „skład” (profil odżywczy) niż klasyczne produkty zbożowe. Pieczywo czy makarony bezglutenowe dostarczają mniej błonnika, żelaza i witamin z grupy B.
Na produkty bezglutenowe zawsze warto patrzeć przez pryzmat pochodzenia i metod produkcji – niestety żywność przeznaczona specjalnie dla osób z celiakią zalicza się do tej wysokoprzetworzonej i mniej odżywczej.
Ryzyko niedoborów można zmniejszyć świadomie, wybierając produkty, które są naturalnie bezglutenowe.
Dieta bez laktozy
Nietolerancja laktozy przy jej spożyciu prowadzi do wzdęć, biegunek czy bólów brzucha. Wielu pacjentów rezygnuje wówczas ze spożycia całego nabiału.
Jeśli ktoś wykluczy nabiał bez uzupełnienia swojego jadłospisu w produkty bogate w wapń (mleko i jego przetwory to w polskiej diecie główne źródła tego składnika mineralnego), realnie zwiększa ryzyko osteoporozy – choroby ściśle związanej z jego niedoborami.
Dieta wegańska i wegetariańska
Weganizm wyklucza wszystkie produkty odzwierzęce. Takie podejście wymaga dużej wiedzy, bo organizm nie jest w stanie samodzielnie poradzić sobie bez pewnych składników. Najczęściej mówi się o konieczności „zwracania uwagi” na białko, jednak często zapomina się o witaminach, składnikach mineralnych i kwasach tłuszczowych.
- Najważniejsza jest witamina B12 – to składnik, który znajduje się wyłącznie w mięsie, rybach, nabiale i jajach – czyli grupach produktów wykluczonych z wegańskiego menu. W tym przypadku niezbędna jest suplementacja.
- Poza witaminą B12 trzeba kontrolować spożycie żelaza. Choć występuje w roślinach, to w formie słabiej przyswajalnej niż żelazo hemowe z mięsa. Z tego powodu weganie powinni łączyć produkty roślinne bogate w żelazo z witaminą C, która zwiększa jego wchłanianie.
- Co jeszcze? Podaż kwasów tłuszczowych omega-3. Rośliny dostarczają głównie ALA, który tylko w niewielkim stopniu przekształca się w EPA i DHA. To te dwie formy mają największe znaczenie dla serca i mózgu. Wegańskie źródła EPA i DHA to algi – w naszych realiach dostarczane głównie w postaci suplementów.
- Podobnie jest z cynkiem, wapniem i jodem – najbogatsze źródła tych składników (nabiał, ryby i owoce morza) nie wchodzą w skład wege menu. Można dostarczyć je w diecie z produktów roślinnych, trzeba jednak wiedzieć, gdzie ich szukać.
Dieta wegańska i wegetariańska są najczęściej stosowanymi dietami eliminacyjnymi. Skomponowanie pełnowartościowego roślinnego menu nie jest czymś nieosiągalnym – można to zrobić samodzielnie lub wybrać dietę pudełkową wegetariańską.
Wegetarianizm wydaje się mniej restrykcyjny, jednak mimo to również wiąże się z większym ryzykiem niedoborów. Najczęściej chodzi o żelazo, witaminę B12 oraz kwasy omega-3 (podobnie jak w przypadku diety wegańskiej).
Bibliografia
- Mielnicka, S. (2020). Diety eliminacyjne w terapii wybranych schorzeń. Journal of NutriLife, 4.
- Grzymisławski, M., Moszak, M. (2022). Żywienie człowieka zdrowego i chorego. Tom 2. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
- Domaradzki, M., & Korpal, W. (2017). Diety eliminacyjne w alergiach pokarmowych. Inżynieria Przetwórstwa Spożywczego, 1(4), 21.
- Aleksandrowicz, I. (2019). Ograniczenia dietetyczne podczas laktacji. Journal of NutriLife, 8.
- Rychlik, E., Stoś, K., Woźniak, A., Mojskiej, H. (2024). Normy żywienia dla populacji Polski. Warszawa: Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – Państwowy Instytut Badawczy.
